Pająki Łowickie

Moda na wykonywanie pająków upowszechniła się pod koniec XIX w.  prawdopodobnie traktowane były jako zastępcze formy choinek. Popularność tych ozdób trwała do połowy okresu międzywojennego, a ich zanik wiązał się z chęcią unowocześniania wnętrza chałup. Wprowadzenie do domów światła elektrycznego spowodowało ostatecznie usunięcie z izb pająków, gdyż wykonane z materiałów łatwopalnych mogły stać się przyczyną pożarów. Obecnie, na początku XXI w. pająki za sprawą mody na eko stają się ozdobą wnętrz mieszkalnych, wpisując się w nurt zwany „etnodizajnem”. Pająki wykonywano zazwyczaj w zimowe wieczory, w czasie Adwentu. Zajmowały się tym najczęściej panny i gospodynie, czasem i dzieci. W łowickiem pająki wykonywały te same dziewczęta i kobiety, które robiły wycinanki.

Pająki, poza funkcją dekoracyjną, miały także funkcję wierzeniową- w każdym domu musiał być pająk, bo przynosić ludziom pomyślność w gospodarstwie i zdrowie na cały rok. Wisiał przez całe święta , a czasami aż do Wielkanocy. Mniejsze pająki zawieszano na środku izby, a większe raczej w kącie, przed oknem lub przy ścianie. W niektórych domach od największego pająka, wiszącego pod sufitem na środku izby, rozbiegały się promieniście łańcuchy wykonane ze słomy i kolorowego papieru, zakrywające prawie cała powierzchnię sufitu.

Cztery podstawowe formy bożonarodzeniowych pająków to pająki: kuliste, krystaliczne, promieniste i żyrandolowe.

Pająki należą do tej samej grupy ozdób co wycinanki, wieszane pod sufitem. Były tylko dekoracją izb– nigdy nie pełniły funkcję świecznika. Prawdopodobnie ich nazwa zapożyczona została ze świeczników metalowych, wykonywanych przez rzemiosło artystyczne w XVII i XVIII wieku dla oświetlania pałaców, kościołów kaplic czy domów bogatych mieszczan   za Anna i Henryk Świątkowscy, Łowicka sztuka ludowa, Warszawa 1996, s. 95

Pająki w XIX w. wykonywano z farbowanych piór. Na przełomie XIX i XX w. zaczęto je robić ze słomy, bibuły, papieru kolorowego i wełny. Kształt pająków był różny – od kulistych, zwanych „światami” lub jeżykami, stożkowatych i kwadratowych do wielobocznych. W XX w. pająki wykonywane były z różnych materiałów z dominantą jednego tworzywa: słomy, wełny, czy różnokolorowej bibuły. Obok podstawowego materiału występowały dodatkowe: karton, papier glansowany, szyszki sosny, sztuczne koraliki, wydmuszki oklejane wycinankami, bombki choinkowe a nawet małe wycinanki ażurowe- za A.H. Świątkowscy, Łowicka sztuka…S. 41