Hafty Łowickie

Szczególnym znakiem regionu łowickiego są piękne, bogate hafty, które najczęściej można podziwiać na strojach ludowych ale także na dodatkach, które w obecnych czasach coraz częściej się wykorzystuje. Haft należy do najstarszych, a zarazem najpiękniejszych sposobów zdobienia zarówno odzieży jak i wielu innych przedmiotów.

Motywy zdobnicze kształtuje moda i miejscowa tradycja. Osoba wyszywająca ma swój indywidualny sposób i charakter haftowania, dlatego nie dostanie się dwóch identycznych strojów ludowych na których widnieją wyhaftowane kwiaty.

Każdy region etnograficzny wytworzył w swoim hafcie odrębne stylowo motywy i kompozycje, które współgrają z materiałem, fasonem i kolorystyką całego stroju.

Od połowy XIX wieku do czasów współczesnych w hafcie koszulowym na terenie regionu łowickiego występują chronologicznie trzy zasadnicze okresy:

• Starodawny haft łowicki, zwany też „polskim szyciem”
• Wielobarwny haft krzyżykowy, zwany w niektórych wsiach „szyciem ruski”
• Płaski haft cieniowany

Starodawny haft łowicki. Haft ten składa się z dwóch zasadniczych rodzajów ściegów: stębnówki i łańcuszka. Ścieg stębnówkowy jako pierwszy występuje od początku XIX wieku i wykonywany jest początkowo białymi, lnianymi nićmi. Po 1850 roku hafty na koszulach wykonywane są coraz częściej kolorową bawełniczką.

Obok stębnówki występuje drugi ścieg zwany łańcuszkowym. Haft łańcuszkowy składa się z pętelkowych ściegów, połączonych ze sobą jak ogniwa łańcucha. Około 1880 roku te dwa ściegi zostały wzbogacone o ścieg krzyżykowy.

Elementy zdobnicze szycia polskiego to przede wszystkim motywy geometryczne, w postaci linii prostych i łamanych, piłeczek, ząbeczków, kółeczek, pazurków, półkoli, półksiężyców. Obok nich występują motywy roślinne jak wierzbinki, słoneczniki, georginie. W starodawnym hafcie łowickim występowała też schematyczna postać lalki.

Haft krzyżykowy. Od początku XX wyszywanie krzyżykowe zaczyna dominować w zdobnictwie koszul, eliminując ścieg łańcuszkowy. Ze stębnówki i ściegu krzyżykowego tworzone są zdobnicze szlaki na kołnierzykach, ramionach i mankietach koszul kobiecych oraz mankietach i kołnierzykach koszul męskich i na tzw. kołnierzykach – krawatach męskich. W tym czasie zmieniła się forma kołnierzyka koszuli męskiej. Zamiast kołnierzyka w którym tylko końce zdobione były haftem stębnówkowo – łańcuszkowym, pojawiły się kołnierzyki stojące, w formie wąskiego paska, którego cała powierzchnia zdobiona jest haftem krzyżykowym.

Obecnie motywami dominującymi w hafcie krzyżykowym na łowickich strojach ludowych są motywy kwiatowe: bratka, różyczki, całych bukietów kwiatów.

Haft płaski cieniowany. Około 1925 roku hafciarki łowickie zaczęły stopniowo wprowadzać w zdobienia koszul technikę haftu płaskiego. Technika haftu płaskiego okazała się najpraktyczniejszą. Dawała możliwość zdobienia wszystkich części stroju, niezależnie od materiału, z którego były szyte. Haft płaski na koszulach występował początkowo w towarzystwie stebnówki, tworzącej obramienie szlaku zdobniczego. Szlak składał się ze stylizowanych elementów roślinnych w postaci bukiecików jednakowych lub różnych, rozmieszczonych na przemian. Tworzyły one pas ciągły albo przerywany. Wśród motywów roślinnych dominuje róża. Do haftowania kobiety używały muliny, która okazała się bardzo trwała i przy praniu nie farbowała. Około 1930 roku wykonywana muliną także hafty na stanikach, rękawach, okazała się bowiem mocniejsza od jedwabiu a tym samym bardziej od wełny.

Haft płaski polega na wypełnieniu konturu dowolnego kształtu. Kierunek i sposób owego wypełnienia zależy od osoby go wykonującego. Metoda ta pozwala na cieniowanie i wyszywanie dowolnych wzorów.

Najczęstsze motywy to bukieciki stylizowanych kwiatów wyszyte na czarnym aksamicie. Użycie różnobarwnych nici o zbliżonej kolorystyce sprawia, że wyhaftowane kwiaty wyglądają niezwykle naturalnie.

Oprócz haftów wykonywanych jedwabiem czy muliną około 1924 roku pojawia się haft koralikowy. Należy on do grupy ściegów nakładanych, który wykonywany jest koralikami ułożonymi w ornamenty roślinne i pasowe, najczęściej na aksamicie i grubych tkaninach wełnianych. Bardzo często wzbogacony jest naszytymi cekinami, dżetami i paciorkami.

Innymi haftem wykorzystywanym do upiększenia strojów łowickich jest haft richelieu inaczej wenecki, który wykonywany jest gęsto równo na tkanym materiale. Zalicza się do grupy haftów ażurowych, wykonanych białymi nićmi z dzierganymi ażurowanymi kompozycjami. Haft ten różni się od pozostałych tym, że polega na fastrydze wzorów, które następnie się wycina tworząc ażurową koronkę.

Swoje przetrwanie haft zawdzięcza głównie sztuce ludowej i mimo stosowania w przemyśle haftu komputerowego, nadal jest bardzo modny. Dzięki bogatej kolorystyce, różnorodnym motywom, haft jest ciekawym sposobem na upiększenie wizytowego stroju czy dodatków świątecznych.