Wycinanki Łowickie

Wycinanki łowickie są jednym z charakterystycznych motywów tego regionu, które można zaliczyć do małych dzieł sztuki. Wykonywane ręcznie z różnokolorowego papieru zachwycają nie tylko turystów i osoby odwiedzające ale także mieszkańców. Podziw wywołują kształty, precyzja, dokładność i ilość wykonania najmniejszych choćby elementów. W regionie łowickim mimo upływu lat nadal kontynuowana jest tradycja tworzenia wycinanek. W niektórych domach przekazywana jest z pokolenia na pokolenie.

 W dawnych czasach wycinanki łowickie stanowiły element zdobniczy wystroju wiejskiej izby, który niewątpliwie jest jedną z najciekawszych form ale także i symbolem polskiej sztuki ludowej.

Tak naprawdę trudno ustalić początki, kiedy zaczęto „tworzyć” wycinanki. Pierwsze pojawiły się w połowie XIX wieku jako element zdobniczy wiejskich okien. Były to papierowe, białe firaneczki wycinane w ażurowe wzory. Prawdopodobnie te właśnie dekoracje poprzedziły kolorową wycinankę, która pojawiła się pod koniec XIX wieku. Na początku były to jedynie pojedyncze elementy wycięte z kolorowego papieru (koniecznie glansowanego) naklejane bezpośrednio na kafle piecowe czy ściany za pomocą klajstra (kleju z mąki). Dopiero za jakiś czas wycinanki zaczęto umieszczać na białych kartkach. Najczęściej w regionie łowickim dekorowano sufity chat przed ważnymi uroczystościami rodzinnymi i kościelnymi (Świętami Bożego Narodzenia, Wielkiej Nocy). Pełniły one nie tylko funkcję zdobniczą ale i znaczenie magiczne. Zmieniano je raz do roku co było związane z wiosennym obrzędem odnowy.

Dawniej wykonywano je za pomocą narzędzi gospodarskich, najczęściej były to nożyce do strzyżenia owiec. Wszystkie wycinanki są wykonywane ręcznie, dlatego nie znajdziemy dwóch jednakowych. Figury wycinano bez wcześniejszego obrysu na papierze. Najczęściej wykorzystywane były motywy roślinne, zwierzęce, postacie ludzkie a także figury geometryczne i symetryczne motywy. Przedstawiane są sceny z życia chłopów: praca, święta, obrzędy ludowe.

Region łowicki to jedyny w Polsce, gdzie wykonuje się wycinanki wielobarwne. Wycinankarki wykorzystują do ich wykonania szeroką gamę kolorów, które niejednokrotnie dochodzą do trzydziestu odcieni, które są naklejane jedno na drugim. Z tego względu bardzo często wycinanki łowickie nazywane są wyklejankami.

W zależności od formy wyróżnić można kilka rodzajów wycinanek:

• Pionowe „Tasiemki”
• Okrągłe „Gwiozdy”
• Prostokątne „Kodry”

Pionowe TASIEMKI to wycinanki na które składają się dwie identyczne papierowe wstęgi sklejone rąbkiem u góry, rozchylone u dołu i zakończone ząbkami przypominającymi frędzle. Wykonywane były poprzez warstwowe naklejanie papieru kolorowego, stopniowo od największych do najmniejszych elementów. Umieszczane były na ścianach izb, między świętymi obrazami. Najczęściej motywem wykorzystywanym na tasiemkach były stylizowane rośliny, kwiaty, pąki, liście ale i wzory geometryczne. Kolorami dominującymi była gama barw gorących i zimnych, ale i zieleń, żółć jak również czerń. Tasiemki nazywano także wstążkami, ponieważ prawdopodobnie ich wzorem były bogato dekorowane wstążki fabryczne. Bardzo często używane były do wieńców ślubnych i czepców oczepinowych. Początkowo zachowywano układ symetryczny na każdym pasku, później układ był symetryczny w stosunku do centralnej osi między dwoma paskami.

Okrągłe GWIOZDY to wycinanki w kształcie koła, umieszczane na belkach sufitu między „kodrami” a niejednokrotnie były zakończeniem „tasiemek”. Gwiozdy pojawiły się w chałupach łowickich w pierwszej połowie XX wieku przez odpowiednie „pocięcie” jednego kawałku papieru, najczęściej w kolorze czarnym. Przyklejany był na biały krążek papieru o ząbkowanych brzegach. Tasiemki te charakteryzował jednoosiowy układ symetryczny z motywem drzewka, a później kwiatów. Forma ta jednak uległa znacznym zmianom, motywy te stawały się bardziej schematyczne, z czasem pojawiły się ptaki (np. koguty), później także lalki.

Od lat 20. XX wieku pojawiają się gwiozdy ażurowe z motywami geometrycznymi, wykonywane dla odbiorcy miejskiego, nie będące elementem wyposażenia wnętrz. Symetria kół osiągana była przez kilkakrotne złożenie papieru (najczęściej ośmiokrotne).